قدیمی ترین نشانه ی یافت شده از هنر قالیبافی و تاریخچه ی آن، به عصر مفرغ باز میگردد.
فرش مجموعه ایوان فرش
در شهر سوخته (واقع در دشت سیستان ـ جنوب شرقی ایران) فرش های حصیری ، پارچه و ابزارهای بافندگی یافت شده که متعلق به ۲۸۰۰-۲۵۰۰ سال پیش از میلاد است. به نقل از گزنفون، در دوره هخامنشیان شهر تاریخی ساردیس به قالی های گره باف خود مشهور بوده. این قالی ها به نقش های حاشیه و هیکل های مردان و شیردال های افسانه ای آراسته بوده است.
طبق گفته های شاهنامه فردوسی، تاریخچه آغاز فرشبافی، به زمان تهمورث یعنی زمان پیشدادیان باز میگردد. در تاریخ طبری به فرشهایی که با مو و پشم حیوانات در این دوره بافته شده اشاره شده است.
کهنه ترین قالی های یافت شده تا به امروز به ترتیب:
- قالی کشف شده در نقش برجسته کاخ نینوا
- فرش پازیریک از پنجمین گور اقوام سکایی
- تکه فرش قومس (دوران ساسانیان)
- فرش آناتولی (۱۳-۱۴م)
تاریخچه فرش در دوره های حکومت های ایران
تاریخچه فرش دستباف در دوره اشکانیان
از دوره اشکانیان تنها میتوان به فرش مقبره لوکان چین اشاره کرد که به عقیده پژوهشگران پشم آن از قفقاز (که در آن زمان متعلق به ايران بود) تهیه شده است. از دوره ساسانیان نیز تکه فرش قومس و فرش تاریخی و جواهرنشان بهارستان که در تالار بار عام کاخ تیسفون گسترده بوده و پس از حمله اعراب به عنوان غنیمت تقسیم شد، به جای مانده است.
تاریخچه فرش دستباف در دوران صدر اسلام تا سلجوقیان
در قرون اولیه هجری و پس از نفوذ اسلام، طرح فرش ها، به سبب منع شبیه سازی و زینت، تغییر کرد امّا در زمان خلفای عباسی که تجملگرایی و قصرهای پر زرق و برق مجددا رواج یافت، بافت اینگونه فرش ها نیز رونق گرفت. از دوره سلجوقی نیز تکه فرشی با نقوش هندسی در موزه اوقاف استانبول نگهداری میشود.
تاریخچه فرش دستباف در دوران ایلخانان و تیموریان
سفرنامه ابن بطوطه در دوره ایلخانان به فرش های عظیم و گرانبهای کاخ غازانخان و فرش های حرم امام رضا (ع) در مشهد اشاره كرده است. در دوره تیموریان نیز از کارگاه های بزرگ قالیبافی سبزوار و استفاده از مینیاتور در نقشه ی فرش ها توسط نگارگران چیره دست سخن رفته.
تاریخچه فرش دستباف در دوره صفویان
شاه اسماعیل: توسعه کارگاه های قالیبافی در تبریز.
شاه طهماسب: قالی ایران در زیبایی و ظرافت بافت به حد کمال رسید. قالی معروف و تاریخی اردبیل در این زمان بافته شده است.
شاه عباس: در اصفهان و چند شهر دیگر کارگاه قالیبافی دایر کرد و دستور داد كه هر کانون، فرش را به شیوه خود ببافد تا اصالت هنری آن حفظ شود. در زمان صفویان برای اولین بار قالیبافی از ایل ها و طایفه های کوچنده و روستاها و آبادی های کوچک، به شهرها آمد. فرش های نفیس این دوران به بیش از سه هزار تخته تخمین زده شده است.
تاریخچه فرش دستباف در دوره افشاریان
در زمان افشاریان بخاطر جنگ های پی در پی، تولید فرش های زینتی کاهش یافت. از زمان کریم خان زند دو تخته فرش باقی مانده که یکی تاریخدار و به سفارش حاکم وقت کرمان و دیگری احتمالاً در شیراز بافته شده است.
تاریخچه فرش دستباف در دوره قاجار
در زمان قاجار، اروپا و آمریکا تقاضا برای خرید فرش ایران را افزایش دادند. شرکت های چند ملیتی فرش در ظاهر برای تشویق به صادرات و در واقع برای سودجویی کشورهای استعمارطلب تأسیس شدند.
در این دوره، دو کتاب در زمینه ی فرش به رشته تحریر در آمد:
- کتاب تجارت قالی رنگین به رنگ های جوهری
- کتاب یادگار حسن از آثار دین
فرش دستباف ایوان فرش
تاریخچه فرش دستباف در دوره پهلوی
در دوران پهلوی به کارگاه ها نظم بخشیده شد و بهداشت نیز مورد اهمیت قرار گرفت. دستگاه فرش بافی ماشینی نيز وارد ایران شد. پس از انحلال مؤسسه قالی ایران، شرکت سهامی فرش ایران تأسیس شد و مرکز صنایع دستی، انجمن دوستداران فرش ایران و موزه فرش دایر گردید.
تاریخچه فرش دستباف در دوره انقلاب اسلامی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی بر پایه مصوبه سال ۱۳۸۲، شورای عالی اداری «مرکز ملی فرش ایران» برای ساماندهی و یکپارچگی وضعیت کمّی و کیفی تولید و عرضه فرش دستباف تأسیس شد. هدف این مرکز، معرفی جایگاه ارزشمند فرش دستباف ایران، حمایت از بافندگان و دست اندر کاران فرش، و توسعه صادرات این محصول با ارزش است.
بدون دیدگاه